Hayvan davranışları depremi gösterir mi? Ev ya da hayvanat bahçeleri nasıl kullanılmalı? Yeryüzündeki birçok ülke andık (hayvan) davranışlarını gözlemleyerek depremleri kestirebilmektedir. Marmara Denizi ile İzmir dolayı birçok bilim adamınca büyük deprem beklenen, çekinesi yüksek yerlerdir. Çevremizle birlikte depremden etkilenecek kişi sayısı Marmara dolayında 16 milyon, İzmir dolayında 3 milyon kişidir. Etkilenecek andık (hayvan), sayısı belirsiz, etkilenecek sanayi Türkiye’nin % 90’ıdır. Eğer İstanbul’da deprem M=7,5 büyüklüğünde olursa kestirilen yaşam yitimi; 80 ile 150 bin, Türkiye’nin akçal yitimi 150 milyon dolar dolayında olacaktır. İzmir’de 7 olurda göreceli olarak daha azdır.
Depremleri kestirmek için, jeofizik ölçümler ile andık davranışları incelenir.
Jeofizik ölçüler, depremin gelişini 5 yıl ile 2-3 gün öncesine dek belirleyebilir. Önceden belirleme olasılığı yerine göre yüzde 65 e dek verebilir. Andık davranışları ise deprem gelmeden 7 gün ile 10-15 dakika öncesine, bitkiler ise 8-9 ay ile yarım saat öncesine dek önceden bilgi verebilir.
Jeofizik ölçülerle M=7’den büyük bir depremi önceden bilebilmek için 10 yıl önceden ölçülere bakmak gerekir. Andık davranışları için böyle bir sınırlandırma olmamasına karşın, sayu (her) gün, andık (hayvan) davranış gözlemi yapmak gerekir. Kuşkulu günlerde gözlem sıklığı bir saate, çok kuşkulu durumlarda 5 dakikada bire dek inebilir.
Andıklar, deprem patlama yerinden 0 ile 750 km uzaklıkta olacak bir depremi duyumsayabilirler. Andığın yaşadığı ortama göre (uçan, yürüyen, yüzen, sürünen, yer altı ile yerüstünde yaşayan), büyüklüğüne (böcek, küçükbaş, ortabaş), yaşına (yaşlı, orta yaşlı, olgun, genç), eşeğine (dişi, erkek), gebeliğine, ayaklarının sayısına göre etkileme değişir. Ayrıca, andığın depreme duyarlılığına; depremin oluş anı, gece/gündüz oluşu, sürem (mevsim), kalık (hava) sıcaklığı, basıncı, ıslaklığın, kapalı/açık olması, uzay olayları da etkileyebilir.
Bu nedenlerle andıklarda etkilenme başlangıç ile bitiş süreleri başka başka olabilir. Etkilenme duyarlıklarına göre bunlar;
1. Yüzenler,
2. Yeraltında yuva yapanlar,
3. Sürüngenler,
4. Uçanlar ile ayrı-uçanlar,
5. Böcekler,
6. Dört ayaklılar ile küçük başlar,
7. Büyükbaşlar,
8. Kişioğlu (insan),
Kişioğlu ile andıklarda görülen davranış değişiklikleri ise;
1. Ağlama,
2. Sığınma,
3. Kümeleşme
4. Dışarı çıkma,
5. Yukarıya çıkma,
6. Alışkanlıklarından sapma,
7. Kucağa gelme,
8. Sıkıntı-sinir,
9. Sokma, yapışma, tırmalama
10. Baş dönmesi
11. Uluma, hırçınlaşma
12. Karın bulantısı, kaşınma, baş ağrısı, baş dönmesi
13. Çembersel-doğrusal açma
14. Yavrularını yuva-ev dışına taşıma
15. Sudan, gölden, denizden çıkma
16. Zamansız ötme, kuluçkaya yatma
17. Yeme isteksizliği